Babürlü hükümdarlarının minyatürlü hatıratları.

Merhaba arkadaşlar. Bu yazımda dört Babürlü hükümdarının hatıratlarından bahsedeceyim. O hatıratlar, dönemindeki Babürlü hükümdarının hayatını ve yaptığı savaşları anlatıyor ama diğer tarihi eserlerden, hatıratlardan süslü-püslü minyatürleriyle dikkat çekiyor. Bildiyimiz gibi Babürlü İmparalorluğu 1526-1858 yıllarında Güney Asyada bugünkü Hindistan, Pakistan ve Bangladeş de var olmuş bir devletdi. Bahsedeceyim hatıratlar şunlardır.

• Babürname
• Ekbername
• Tüzük-i Cihangiri
• Padişahname

Babür Şah gergedan avında. Babürname'den 
bir minyatür. 1530 dan önceye ait.
National Museum, New Delhi.

Babürname Babür Şah'ın (1526-1530) yazdığı, kendi hayatını anlattığı dünya çapında ilgiye kavuşmuş minyatürlerle süslenmiş hatırat kitabıdır. 

Babür Şah hatıratını kendi ana dilinde Çağatay Türkçesi'nde yazmışdır. Eserde 57 tane minyatür var. Babürname ismi Farsça Babür'ün kitapı anlamına geliyor. Esere bu isimden başka Vekayi, Vakıat-ı Baburi, Vekayiname-i Padişahi ve Baburiyye dendiği gibi Farsça tercümelerinde de çok defa Tüzük-i Babüri ismini alır. En yaygın adı Babürname olmakla beraber iki yerinde Babür-Şah ondan Vekayi diye bahsetmesine bakılarak son zamanlarda bu isim tercih edilmeye başlanmıştır. Divanındaki bir rubaisinde de hatıratını Vekayi adıyla zikretmiştir. Babürname şu cümleyle başlıyor.

Babür Şah kitap okuyor. Babürname'den bir
minyatür. 1526-1530 yıllarına ait.
British Library, London.

Ben 899 yılının Ramazan ayında, 12 yaşımda Fergananın hükümdarı oldum.

Eserin yazarı Babür-Şah 1483-1530 yıllarında yaşadı. Emir Timur'un beşinci göbekden torunuydu. İlk önce küçük yaştayken Fergana hükümdarı oldu. Fakat özbeklere yenildi ülkesini kaybetdi. Hindistan yürüyüşünde 1526'ta Dehli Sultanı İbrahim Lodinin 100 binlik ordusunu 12 binlik süvariyle ve Osmanlı'dan aldığı toplarla yendi. Aynı yılda Hindistanda Babürlü devletini kurdu.

Ekbername Ebül-Fazl el-Allami tarafından yazılmış, üçüncü Babürlü hükümdarı Ekber Şah'ın (1556-1605) hayatını, savaşlarını anlatan 3 ciltli tarih eseridir. 

Ekbername eserinin yazarı Babürlü veziri Ebül-Fazl el-Allami'dir. Babürlüler döneminin en önemli kaynaklarından ve resmî tarih yazıcılığının en güzel örneklerinden biri olan bu Farsça eser, Ekber Şah’a ithaf ve takdim edilmek üzere kaleme alınmıştır. Ebül-Fazl, 1590 yılında yazmaya başladığı eser üzerindeki çalışmalarına öldürüldüğü sırada devam ediyordu. 

Ekbername üç kitap halinde düzenlenmiştir. Birinci kitap, Ekber Şah’ın kehanetleriyle Hint-Grek astrolojik teorileri üzerine kurulmuştur. Bu bölümde Hz. Adem’den Ekber Şah’a kadar tarihte önemli rol oynamış meşhur simalardan bahsedilmekte ve özellikle onun babası Hümâyun hakkında geniş bilgi verilmektedir. Daha sonra Ekber Şah’ın tahta çıktığı 1556’dan 1572 yılına kadar meydana gelen olaylar kronolojik sırayla anlatılmaktadır. İkinci kitap yine kronolojik sıra dahilinde 1572-1602 yılları olaylarını ihtiva etmektedir. Üçüncü kitap Ayin-i Ekberi adıyla meşhur olup zaman zaman müstakil bir eser gibi değerlendirilmektedir. Bu kitap, Ekber Şah dönemindeki Hindistan kıtasının ayrıntılı tasvirini içermektetir.

Ekber Şah'ın Surat şehrine zafer girişi
Ekbername'den bir sayfa. 1590-1595. 
Victoria and Albert Museum, London.

Ganj nehrinde kayıklarla savaş sahnesi.
Ekbername'den bir sayfa. 1590-1595.
Victoria and Albert Museum, London.

Tüzük-i Cihangiri dördüncü Babürlü hükümdarı Cihangirin (1605-1627) kendi hayatını anlattığı eseridir. 

Eser Cihangirname, Tezkire-i Cihangi, Tüzükat, Vaķıat-ı Cihangiri isimleriyle de tanınıyor. Cihangir’in hükümdarlığının (1605-1627), on yedinci yılına kadar olan kısmı bizzat Cihangir, on yedinci yılından on dokuzuncu yılına kadar olan kısmı kendi denetimi altında Mutemed Han, Cihangir’in ölümüne kadar meydana gelen olayları içeren Tetimme-i Vaķıat-ı Cihangiri adlı zeyli ve dibacesi Mirza Muhammed Hadi Han tarafından yazılmıştır. Eser açık bir Farsça ile ayrıntılı biçimde ele alınmıştır. Dibacede Cihangir’in doğum tarihi ve yeri, tahta çıkışı, unvan ve lakapları, Agra şehrinin özellikleri ve buranın başşehir seçilmesi, Cihangir’in tahta çıktıktan hemen sonra ülkeyi mamur kılmak için yayımladığı meşhur on iki emir (ferman), Cihangir’in hanımları ve çocukları, vezirler ve eyaletlerin idaresine tayin edilen görevliler, bastırılan sikkeler, vezir Ebül-Fazl el-Allami’nin öldürülmesi, Cihangir’in Hindu alimlerle sohbetleri, Ekber Şah’ın portresi, fetihleri, Kabil ve Kandehar’ın zekattan muaf tutulması anlatılmıştır. 

Tüzük-i Cihangiri yabancı ülkelerle olan ilişkiler, karşılıklı gönderilen elçilik heyetleri, yabancı hükümdarlardan gelen mektuplar, yoksul ve düşkünlere yapılan yardımlar, av partileri ve eğlence meclisleri gibi pek çok konuda ayrıntılı bilgi içerdiğinden Cihangir dönemi olaylarına ışık tutan önemli bir kaynaktır. 

Cihangir oğlu Hürremi (Şah Cihan) tartıyor.
Tüzük-i Cihangiri den bir minyatür. 1610-
1615 yıllarına ait. British Museum, London.

Cihangir elinde küre tutuyor. Tüzük-i Cihangiri 
den bir minyatür. 1614-1618 yıllarına ait.
Chester Beatty Library, Dublin.

Padişahname Abdülhamid Lahori tarafından yazılmış, beşinci Babürlü hükümdarı Şah Cihan'ın (1627-1658) saltanat dönemini anlatan minyatürlü tarih eseridir.

Padişahnamenin yazarı Abdülhamid Lahori Babürlülerin saray tarihçisiydi. Eser Farsça yazılmışdır. Padişahname'de bir-birinden güzel 45 tane minyatür var. Şah Cihan'ın hayatıyla zaferlerini anlatıyor. Dünya üzerinde tek nüsha İngiltere Kraliçesi İkinci Elizabeth'e aittir.

Şah Cihan ın 1636 ta Safevi elçilerini kabul etmesi.
Padişahname'den bir minyatür.

Şah Cihan ın Kandahar şehrini 1638 te Safevilerden
alması. Padişahname'den bir minyatür.

Kaynakça.

İslam Ansiklopedisi.
Encyclopædia Iranica.