İslam Dünyasındaki bilimi etkilemiş yunan bilim adamları.

Her kese merhaba arkadaşlar. Bugünkü yazımda İslam Dünyasındaki bilimi etkilemiş Yunan bilim adamlarından ve onların etkilerinden bahsedeceyim. Eski Yunan bilim adamları çoktur. Ben en fazla etki yapmış olanların listesini aşağıda veriyorum.

• Sokrat                Felsefe
• Platon                Felsefe
• Aristo                 Felsefe
• Öklid                  Geometri
• Arşimet             Matematik
• Dioskarides     Botanik
• Batlamyus        Coğrafya
• Galen                  Tıp

Sokrat öğrencileriyle birlikde. 13. yüzyıl. Topkapı Sarayı
 Müzesi Kütüphanesi (TSMK)

Sokrat MÖ 470-399 yıllarında Atinada yaşamış antik Yunan filosofu, Batı Felsefesinin kurucularından biridir.

Onun en ünlü sözü  

Bildiğim bir şey varsa o da hiçbir şey bilmediğimdir. 

Sokrat'ın ünlü öğrencileri filozof Platon ve Ksenofon'dur. Müslümanlar, Yunanca ve Süryanice'den Arapça'ya yapılan tercümeler esnasında Platon'un eserlerinden ve Geç Hellenistik dönemde yazılan birtakım yazılar kanalıyla Sokratı tanımışlardır.

Devletin tanıdığı tanrılar yerine kendi icat ettiği tanrılara inanmakta ve bu şekilde kendine ait yeni bir din ortaya çıkarmak istemektedir diye şikayet edildi. Bir heyet önünde kendini savunduysa da mahkemece ölüm cezasına çarptırıldı ve MÖ 399'ta baldıran zehiri içirdilerek idam edildi.

Platon MÖ 427-347 yıllarında yaşamış antik Yunan filozofu, Akademi okulunun kurucusuydu.

Atina’da doğdu. Yunanca’den yapılan tercümeler döneminde, Arapça’da “p” sessizinin bulunmaması ve yan yana iki sessiz harfin telaffuzundaki güçlük sebebiyle adı İslami literatürde Felatun, Felatun veya daha yaygın olarak Eflatun şeklini almıştır. Platon’un hocası Sokrat’tır. Platon’un en ünlü talebesi ise Aristo’dur.

Yaklaşık MÖ 387 yıllarında, Atina yakınlarında bir kasabada Akademos bahçesinde, düşünce tarihine “Akademi” olarak geçecek olan okulu kurmuş ve ömrünün büyük kısmını burada ders vererek, kitap yazarak geçirmiştir.

Aristo MÖ 384-322 yıllarında yaşamış antik Yunan filozofudur, Lise okulunun kurucusuydu. 

Trakya’daki Stageira’da (Yunanistan ın kuzeyi) doğdu. MÖ 367 yılında Atina’ya tahsile giderek Platon’un Akademi’sine girdi. Burada yirmi yıl kadar süren tahsili sırasında önceleri Platon’un en seçkin talebesi, sonra da onun felsefi sistemini eleştiren başarılı bir rakibi oldu. Aristo’yu Makedonya Kralı Filip, oğlu İskender’i yetiştirmek üzere 343 yılında Pella Sarayı’na davet etti. Sekiz yıl süren bu eğitim, daha sonra Aristo’yu “cihan imparatorunu yetiştiren üstat” unvanıyla büyük bir şöhrete kavuşturmuştur. Kral İskender, 334’te Asya seferine çıkınca Aristo Atina’ya gidip Lise adlı kendi okulunu kurdu. Eskiçağ Yunan ilmi ve felsefesi ulaşabileceği en yüksek noktaya Aristo ile ulaşmıştır. 

Aristo öğrencilerine Astronomi öğretiyor. Muhtar ül-Hikem
eserinden bir sayfa. 13. yüzyıl. Topkapı Sarayı Müzesi
Kütüphanesi (TSMK).

Aristo, İslam dünyasındaki etkileri bakımından üzerinde en çok durulan filozoftur. İslam filozofları içinde terminolojik, metodik ve problematik açıdan Aristo’yu takip edenlere Meşşaiyyun ve temsil ettikleri okula da Meşşai okulu adı verilmiştir. İslam Dünyasında Aristoculuğa Meşşaiyye denmişdir. Ayrıca yaygın olan şöhretinden dolayı “el-hakim” ve “el-feylesuf” unvanları mutlak olarak zikredilince kastedilen yine Aristo’dur. Bunlardan başka Aristo mantık disiplininin kurucusu sayıldığı için “sahib ül-mantık”, ilimleri sistematize eden bir üstat olduğu için “el-muallim ül-evvel” (Birinci öğretmen) unvanlarıyla da anılmıştır.

Meşşai okulunun ikinci müslüman filozofu muallim-i sani (İkinci öğretmen) lakapıyla anılan Farabi ise birçok eserinde çeşitli vesilelerle Aristo’nun kitapları üzerinde durmuş ve özellikle Felsefet-ü Aristotalis adlı eserinde her birinin geniş şekilde kritiğini yapmıştır.

Öklid MÖ 4-3 yüzyıllarda İskenderiye'de yaşamış antik Yunan matematikçisidir.

Yunanca olan adı Eukleides İslâm ilim tarihi literatüründe yaygın biçimde Uklidis, nadiren de Uklid imlasıyla geçmektedir. Müslüman müellifler kendisini geometrinin kurucusu olarak görmüşlerdir. Öklid in yazdığı en önemli eser Elementler kitapıdır.

 Usul ül-Hendese (Elementler). 1270 yılında istinsah 
edilip. Chester Beatty Library.

Elementler, MÖ 300’lerden itibaren bir matematik ders kitabı olarak geniş ölçüde kullanıldığı yüzlerce yıl antik Yunan dünyasında dolaştıktan sonra yaklaşık 760 yılında  İslam dünyasına geçmiştir. 800 lerde Öklidin Elementler eseri Usul ül-Hendese adıyla Arapçaya çevrilmişdir. Eserin ilk mütercimi Haccac bin Yusuf bin Matar’dır.

İslam dünyasında Öklid’in Usul ül-Hendese adlı eserini istinsah edip satanlara Uklidisi nisbesi verilmişdir.

Kitab Arşimidas fi al-binkamat'dan bir sayfa.
16. yüzyıl. British Library.

Arşimet MÖ  287-212 yıllarında Sicilya'da yaşamış Yunan matematikçi, mühendis, mucid ve astronomdur. 

Arşimed Sicilya adasının (İtalya'nın güneyi) Sirakuza şehrinde doğmuştur.  Babası astronomdu. Arşimet bir çok ünlü icatlar yapmıştır. İcatlarından örnek olarak Arşimet Vidası denilen suyu yükseltmek için kullanılan bir makineni göstermek olar. MÖ 212' te Romalılar Sirakuza şehrini ele geçiren zaman bir Romalı asker tarafından öldürülmuştür. 

Eserlerinin çoğu Arapçaya çevrilmiştir. Arşimetin su saatlerinden bahs etdiyi kitab Arapçaya Kitab Arşimidas fi al-binkamat adıyla çevrilmiştir. Binkam su saati, binkamat su saatleri demektir.

Baldan ilaç hazırlama. Kitab ül-Haşayiş'in (De Materia 
Medica) 1224'te istinsah edilmiş nüshası. 
Metropolitan Museum of Art 

Dioskarides MS 40-90 yıllarında Küçük Asya'nın (Anadolu) Kilikya bölgesinde yaşamış Yunan hekim ve farmakoloji bilginidir. 

Modern botanik biliminin (bitkibilim) de kurucusu olarak kabul edilen Dioskorides, yaptığı çalışmalarla kendisinden sonra gelen bilimadamlarının çalışmalarına ışık tutmuştur. O Roma ordsunda hekim olarak çalışmıştır. Dioskaridesin yazdığı en ünlü eser De Materia Medica'tır. Bu eser bitkilerden ve onlardan elde edilebilecek ilaçlardan bahsediyor. De Materia Medica eseri Kitab ül-Haşayiş ismiyle Arapçaya çevrilmiştir

Batlamyus  MS 100-170 yıllarında İskenderiye'de yaşamış Yunan astronom, matematikçi, coğrafyacıdır.

Yunanca ismi Ptolemaios, klasik İslam kaynaklarında Batlamyus veya Batlamyus el-Kaluzi olarak geçiyor. Batlamyus'un İslâm astronomisi üzerinde önemli etkileri olmuştur. Onun dünyaca ünlü eserlerinden 

Sintaksis veya Matematikis Sintaksis - El-Mecisti
Geografike Hiphegesis - Kitab ül-Coğrafya fi-l Mamure Min al-Arz

El-Mecisti'den bir sayfa. 1287 yılında istinsah edilmiştir. 
British Library.

örnek göstermek olar. Yukarıdaki birinci eser astronomiye dair yazdığı bir eserdir. İslam literatüründe El- Mecisti adıyla tanınmış ve bu isimle Avrupaya dönmüştür. Orta Çağ'da Batlamyusun eserlerini Arapçadan çevirmekle tekrar keşfeden Avrupa bu eseri Almagest ismiyle almıştır.

Kitab ül-Coğrafya fi-l Mamure Min al-Arz adıyla da anılan dünyaca ünlü bu eser coğrafya hakkındadır. Kitabın en önemli özelliği, coğrafyayı ilmi metotla ele alışı ve matematiksel coğrafya kavramına yer verişidir. Batlamyus, o gün için bilinen dünyanın önemli merkezlerinin harita üzerinde yerlerini göstermiş ve bunların enlem ve boylamlarını belirtmiştir.

Eseri Arapça’ya filozof el-Kindi (801-873) tercüme ettirmiş, fakat tercümeden istenen sonuç elde edilemeyince daha sonra bu işi Sabit bin Kurre başarmıştır. Ayrıca 15. yüzyılda Fatih Sultan Mehmed’in bu eseri Yunanca’dan Arapça’ya tercüme ettirdiği bilinmektedir. Bu tercüme Süleymaniye Kütüphanesi’nde bulunmaktadır

İlim tarihinde Aristo’dan sonra adından en çok söz edilen Batlamyus’tur. Onun tesiri Kopernicus ve Keppler’e kadar devam etmiş, savunduğu yer merkezli evren anlayışı, Kopernicus’tan itibaren güneş merkezli evren anlayışı karşısında geçersiz kalmıştır. 

Galen MS 129-210 yıllarında yaşamış Yunan tabip, cerrah ve filozofudur. 

O, Pergamon şehrinde (Batı Anadolu) doğmuştur. Şehir o zaman Roma İmparatorluğu'nun bir parçasıydı. Asıl adı Galenos olup bu isim İslami literatürde Calinus şeklinde şöhret bulmuştur. Galen İslam tıbbını etkileyen önemli Yunan tabip ve filozoflarından biridir. Galen'e 400'den fazla eser nisbet edilmekteyse de bunların çoğu kayıptır. 140 civarında eseri tamamen veya kısmen Yunanca orjinalleriyle günümüze aşmıştır.

Kaynakça.

İslam Ansiklopedisi. 
Encyclopædia Britannica.
Bertrand Russell. A History of Western Philosophy.
Qatar Digital Library.